Historia – z życia związku

W   działalności Związku Nauczycielstwa Polskiego w Politechnice Wrocławskiej można wydzielić następujące okresy:

1945 – 1946 – utworzenie pierwszej organizacji związkowej,

1946 – 1950 – rozwój wspólnej organizacji związkowej ZNP Uniwersytetu i Politechniki,

1950 – 1980 – uczelniana organizacja ZNP – jedynym związkiem zawodowym Uczelni,

1980 – 1981 – odnowa i kontynuacja 75-letnich tradycji ZNP w nowych warunkach,

od 1983 – działalność ZNP w Politechnice Wrocławskiej, jako samodzielnego związku zawodowego o odrębnej osobowości prawnej.

 

Pierwsza organizacja związkowa Uniwersytetu i Politechniki (1945-1946)

Pierwsza organizacja związkowa przy Uniwersytecie i Politechnice została utworzona już w październiku 1945 ro­ku, jako oddział Związku Zawodowego Pracowników Szkół Wyższych i Instytu­cji Naukowych. Pierwszym prezesem te­ go Związku był Henryk Starzyk, a sekre­tarzem – Maria Bryłkowa.

Związek powstał z inicjatywy grupy osób odczuwających konieczność za­bezpieczenia interesów socjalnych pra­cowników przed niekontrolowanym rozdziałem świadczeń w naturze przez Intendenturę (komórkę organizacyjną administracji Uczelni, zajmującą się sprawami socjalnymi pracowników). Świadczenia te stanowiły wtedy istotną część wynagrodzenia za pracę.

 

Wspólna organizacja związkowa ZNP Uniwersytetu i Politechniki (1946-1950)

W II połowie 1946 roku oddział Związ­ku Zawodowego Pracowników Szkół Wyższych i Instytucji Naukowych prze­kształcił się w Sekcję Miejscową Szkół Wyższych i Instytucji Naukowych ZNP. Umożliwiła to uchwała z sierpnia 1946 roku przekształcająca ZNP w związek zrzeszający wszystkich pracowników Uczelni. Pierwszym prezesem Sekcji zo­stał Henryk Starzyk.

Organizację związkową przy Uniwer­sytecie i Politechnice przekształcono wkrótce w Koło Miejscowe ZNP. Pier­wszy Zarząd tego Koła ukonstytuował się 29 stycznia 1947 roku, a kolejnymi prezesami Koła Miejscowego byli: Tade­usz Olbrycht (1947), Józef Fiema (1947/48), Lesław Adam (1948/49).

Dominującą problematyką w działal­ności związkowej w pierwszym okresie były sprawy socjalno-bytowe, głównie rozdzielnictwo różnego rodzaju artyku­łów i świadczeń w naturze, pomoc w uzyskiwaniu mieszkań kwaterunko­wych, rozdział miejsc w hotelach pra­cowniczych, organizowanie kiosków żywnościowych i punktów usługowych (szewski, krawiecki).

W latach 1947-1949 organizacja związkowa rozszerzyła działalność o roz­dział miejsc wczasowych, otrzymywa­nych z Okręgowej Komisji Związków Za­wodowych, pozyskiwanie własnych do­mów wypoczynkowych i organizowanie w nich turnusów wczasowych, organizo­wanie imprez kulturalnych i rozrywko­wych oraz rozprowadzanie biletów na ta­kie imprezy. Po utworzeniu w 1948 roku Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej istot­nym elementem działalności ZNP stało się także udzielanie zapomóg i poży­czek.

 

Lata 1950-1980 – uczelniana organizacja ZNP jedynym związkiem zawodowym w Uczelni

W marcu 1950 roku została wydzielo­na samodzielna zakładowa organizacja związkowa, obejmująca wyłącznie pra­cowników Politechniki, posiadająca uprawnienia Zarządu Oddziału. Pier­wszym prezesem Rady Miejscowej zo­stał Tadeusz Lewicki. Rada Miejscowa ZNP Politechniki szybko poszerzała za­kres działalności związkowej o nowe ini­cjatywy, mające na celu doskonalenie warunków pracy naukowej i dydaktycz­nej. Z inicjatywy lub przy współudziale ZNP utworzono w Uczelni ośrodek foto­kopii i mikrofilmu, założono przy Bibliote­ce kartoteki naukowych czasopism, bę­dących w posiadaniu bibliotek uczelnia­nych i instytutowych. ZNP współdziałał także w doskonaleniu młodej kadry na­ukowej, organizując lektoraty z języków obcych, kursy dla doktorantów, różnego rodzaju konkursy itp. ZNP był współgo­spodarzem Uczelni, co wielokrotnie pod­kreślał w swoich wypowiedziach rektor Politechniki z lat 1960-1969 prof. Zyg­munt Szparkowski.

Bardzo ważnym czynnikiem szybkie­go rozwijania się zakresu działalności związkowej, szczególnie w pierwszym 10-leciu jej istnienia, były inicjatywy i emo­cjonalne społeczne zaangażowanie się wielu członków Związku w jego prace, często kosztem spraw osobistych.

Rosła liczba członków ZNP – od 170 osób (40% ogółu pracowników) w 1950 roku do 2 975 (93%) w 1970 roku i 6 920 (90%) w marcu 1980 roku.

Wraz ze wzrostem liczby członków i poszerzaniem się zakresu działalności organizacji związkowej nastąpiła rozbu­dowa struktury Związku. Znalazło to wy­raz w utworzeniu w 1954 roku ognisk związkowych (z reprezentującymi je ra­dami oddziałowymi), związanych z po­szczególnymi jednostkami organizacyj­nymi Uczelni, a także komisji problemo­wych, początkowo jednoosobowych, a od 1967 roku zespołowych. W okresie najintensywniejszej działalności liczba tych komisji wzrosła do 13. Były to komi­sje: Administracyjno-Gospodarcza, ds. Kobiet, Ekonomiczna i Obrony Prawnej, Inwestycyjna, Kulturalno-Oświatowa, Mieszkaniowa, Naukowo-Dydaktyczna, Ochrony Pracy, Racjonalizacji i Współ­pracy z Przemysłem, Socjalna, Turystyki i Sportu, Wczasów oraz Współpracy z Zagranicą.

Znacznie zwiększyła się także liczeb­ność Rady Miejscowej. Powstały nowe agendy zarządu Związku, takie jak: Ko­mitet Stołówkowy, Komitet Przedszkola, Rada Klubu i Fundusz Pomocy Koleżeń­skiej.

W 1954 roku ustaliła się struktura za­rządu uczelnianej organizacji związko­wej: Prezydium Zarządu (prezes, wice­prezesi, sekretarze), Rada Miejscowa (od 1963 roku – Rada Zakładowa), w skład, której, oprócz członków Prezydium, wcho­dzili przewodniczący komisji problemo­wych i Plenum Rady Miejscowej, składa­jące się z Rady Miejscowej poszerzonej o przewodniczących rad oddziałowych. Organami organizacji związkowej były tak­że Komisja Rewizyjna i Sąd Koleżeński.

Prezes flM brał udział w posiedze­niach Senatu i Komisji Uczelnianych, na których rozpatrywane były takie żywotne sprawy pracowników, jak: przyznawanie nagród, odznaczeń, rotacja nauczycieli akademickich itp. Przewodniczący Rad Oddziałowych brali udział w posiedze­niach rad dydaktyczno-wychowawczych wydziałów oraz rad naukowo-dydaktycz­nych instytutów.

 

Prezesi Rady Miejscowej (do 1963 r.) i Rady Zakładowej ZNP (1963-1981)

1950 – 1951 – Tadeusz Lewicki

1951 – 1952 – Antoni Zieliński

1952 – 1953 – Józef Tarnawski (Twerdochleb)

1954 – 1955 – Mieczysław Teisseyre

1955 – 1956 – Marek Zakrzewski

1956 – 1957 – Zygmunt Szafran

1957 – 1958 – Zbigniew Wojnarowicz

1958 – 1965 – Anatol Szpakowicz

1965 – 1969 – Alfred Dziendziel

1969 – 1972 – Eugeniusz Wnuczak

1972 – 1976 – Henryk Żebrowski

1976 – 1980 – Tomasz Palewski

1980            – p. o. Aleksander Bielecki

1981            – Edward Achtelik

 

W roku 1967 ZNP powołał do życia Koło Emerytów i Rencistów, które wów­czas liczyło 150 członków, a w roku 1980 już około 800.

Najstarszą agendą Zarządu była Pracownicza Kasa Zapomogowo-Pożyczko­wa. Jej początki sięgają 1948 roku, a sa­modzielną działalność w Politechnice PKZP rozpoczęła w 1950 roku. Kolejny­mi przewodniczącymi PKZP byli: Zyg­munt Vrabetz, Marek Zakrzewski, Jerzy Tęsiorowski, Roman Jaworski, Wojciech Kordecki i Bronisław Majchrzak. Dynami­czny rozwój Kasy nastąpił od 1961 roku, kiedy to podwyższono składki członko­wskie. Do 1963 roku Kasa przyznawała również bezzwrotne zapomogi związ­kowe ZNP pracownikom, rencistom, emerytom, wdowom oraz sierotom po pracownikach, osobom samotnie wycho­wującym dzieci. Przyznawano je w wy­padkach losowych oraz osobom znajdu­jącym się w trudnych warunkach mate­rialnych.

W 1970 roku została wprowadzona nowa forma ubezpieczenia pracowników i ich rodzin: Fundusz Pomocy Koleżeń­skiej, tworzony ze składek zadeklarowa­nych przez jego członków, udzielający pomocy finansowej w wypadkach loso­wych.

Z inicjatywy Związku, w 1960 roku, przy Radzie Zakładowej rozpoczęła działal­ność Ajencja PKO. Cieszyła się ona tak dużym zainteresowaniem wśród pra­cowników, że w 1974 roku rozszerzono jej działalność o usługi pocztowe, dopro­wadzając do powstania placówki poczto­wej. Głównym zadaniem powołanej Agencji PKO miało być zakładanie i pro­wadzenie książeczek mieszkaniowych dla pracowników i studentów.

Do 1961 roku działalność organizacji związkowej była finansowana głównie ze składek członkowskich. Przychody bu­dżetowe tworzone były z 60% składek członkowskich (pracowników), 100% składek emerytów i rencistów oraz dota­cji ZG ZNP na zasiłki statutowe, a budżet był zatwierdzany przez Zarząd Okręgu.

Wobec rosnącej liczby pracowników Uczelni bardzo ważną sferą działalności Związku było zaspokajanie ich potrzeb socjalnych i bytowych, a więc organizo­wanie wczasów, kolonii, opieki zdrowot­nej, a także troska o stołówki i kluby.

W latach 1950-1957 rola RZ ograni­czała się do rozdziału wczasów, otrzy­mywanych z FWP i przyznanych przez Zarząd Okręgu. Liczba miejsc wczaso­wych wynosiła 120-150 rocznie i nie za­spokajała potrzeb pracowników Uczelni.

Od 1955 roku, oprócz niewielkich kwot z dotacji budżetowej, Uczelnia mogła przeznaczać na cele socjalne 20% nad­wyżki bilansowej z działalności gospo­darczej własnych gospodarstw pomocni­czych. Były to znaczne kwoty, które umożliwiły w następnych latach pozys­kanie przez Uczelnię własnych domów wczasowych i ośrodków kolonijnych (dla ok. tysiąca osób rocznie), co przyczyniło się do rozwoju wczasów pracowniczych i kolonii letnich.

Decydujące znaczenie miała tutaj ini­cjatywa Zarządu ZNP i członków Związ­ku, którzy społecznie wyszukiwali możli­we do przejęcia obiekty wypoczynkowe, opracowywali projekty modernizacji i przebudowy ośrodków wczasowych oraz ich wyposażenia, kontrolowali w sezonie stan obiektów i obsługę wczasowiczów. Ograniczenia etatowe i płacowe Uczelni uniemożliwiały opła­canie obsługi ośrodków wczasowych. Dla zapewnienia rozwoju działalności ośrodków socjalnych i wczasowych, mi­mo tych ograniczeń, ZNP przejął w 1961 roku bezpośrednie zarządzanie tymi ośrodkami. Zadania te realizowali działa­cze ZNP pracujący społecznie, obsługa tych ośrodków była natomiast opłacana przez Radę Zakładową z dotacji, przy­znawanej corocznie przez rektora, z zy­sku wypracowanego przez gospodarstwa pomocnicze. Stan taki trwał do roku 1968

Dzięki kilkuletnim staraniom i działal­ności Związku Nauczycielstwa Polskie­go, Uczelnia pozyskała i zmodernizowa­ła następujące ośrodki wczasowe i kolo­nijne: „Limba” w Karpaczu (od 1960 roku), w Ustce (od 1957 roku), „Radość” w Szklarskiej Porębie (od 1971 roku), w Chmielnie nad jeziorem Kłodno (od 1973 roku), w Międzygórzu (od 1973 ro­ku), w Karłowie k. Kudowy (od 1971 ro­ku), ośrodek kolonijny w Zapuście (od 1975 roku), ośrodek kolonijny w Komar- nie (w użytkowaniu Politechniki w latach 1956 – 1968. Dzięki temu niemal dwukrot­nie wzrosła liczba pracowników i człon­ków ich rodzin (do ok. 1600) oraz dzieci (ok. 360), którzy mogli skorzystać z po­bytów wczasowych i kolonijnych w obie­ktach Uczelni. Organizowano także wycieczki rekreacyjne oraz turystyczno- krajoznawcze wyjazdy krajowe i zagra­niczne.

ZNP administrował ośrodkami wcza­sowymi do 1973 roku. Po zlikwidowaniu niektórych ograniczeń w limitowaniu eta­tów i funduszu płac, Uczelnia powołała Pion Socjalny, który przejął administro­wanie ośrodkami wczasowymi i kolonij­nymi, klubami i bufetami, a także opiekę nad przedszkolem i stołówką oraz przy­chodnią zdrowia.

ZNP rozwijał kontakty z organizacjami związkowymi Uczelni i zagranicznych in­stytucji naukowych: Uniwersytetu Tech­nicznego w Dreźnie (od 1964 roku), Wyższej Szkoły Chemiczno-Technologicznej w Pradze (od 1965 roku), Akade­mii Nauk w Pradze (od 1979 roku), In­stytutu Fizyki Ciała Stałego w Pradze (od 1975), Uniwersytetu Technicznego w Bu­dapeszcie (od 1975 roku), Wyższej Szkoły Inżynieryjnej w Pecs (1975 roku), Wyższej Szkoły Łączności w Gyór (od 1978 roku), Instytutu Chemiczno-Technologicznego im. Mendelejewa w Mosk­wie (od 1970 roku) oraz z Domem Na­uczyciela w Berlinie (od 1979 roku), instytucją oświatową podległą burmi­strzowi Berlina. Dzięki temu pracownicy Politechniki mieli możliwość korzystania z wczasów, wyjazdów turystycznych i kolonii w ramach wymiany bezdewizo­wej. W tym okresie była to jedyna możli­wość wyjazdu na wczasy zagraniczne, gdyż na indywidualne wyjazdy należało mieć trudne do uzyskania zaproszenie, wizę oraz przydział dewiz.

Ważną dziedziną działalności Rady Zakładowej, szczególnie w latach 50. i 60., była pomoc w uzyskiwaniu przez pracowników mieszkań z tzw. kwate­runku.

Do 1973 roku Rada Zakładowa spra­wowała bezpośrednią opiekę nad sto­łówką pracowniczą poprzez Komitet Sto­łówkowy, będący jej agendą. W 1965 ro­ku Rada Zakładowa zorganizowała dla pracowników pierwszy ogród działkowy przy ul. Chełmońskiego.

Rada Zakładowa organizowała dzia­łalność kulturalną pracowników w klu­bach pracowniczych, którymi do 1973 roku bezpośrednio zarządzała. Organi­zowano spotkania z literatami, aktorami oraz wystawy prac artystów malarzy i grafików. Corocznie organizowano bale sylwestrowe, które miały dobrą opinię w środowisku wrocławskim, zabawy kar­nawałowe oraz imprezy z okazji Dnia Nauczyciela.

Rada Zakładowa propagowała i upo­wszechniała wśród pracowników także turystykę i sport. Organizowano wycie­czki, niedzielne wyjazdy rekreacyjne, związkowe turnieje sportowe, kupowano sprzęt sportowy oraz współorganizowa­no i partycypowano w kosztach zawo­dów środowiskowych.

Dużą wagę przywiązywały Rada Za­kładowa i kierownictwo Politechniki do spraw opieki nad dziećmi (kolonie i przedszkola). Początkowo akcja kolo­nijna ograniczała się do wydawania przez RZ skierowań na kolonie organi­zowane przez Wydział Oświaty Miejskiej Rady Narodowej. Już jednak od 1956 roku organizowano kolonie we własnych ośrodkach Politechniki, a następnie tak­że w obcych ośrodkach w ramach wy­miany miejsc kolonijnych. Oprócz kolonii organizowano obozy stacjonarne i wę­drowne dla młodzieży. Rada Zakładowa organizowała dla dzieci także kółka: ba­letowe, sportowe, narciarskie i szkółki łyżwiarskie oraz coroczne imprezy w Dniu Dziecka i tradycyjne „choinki”. Osiągnięciem Rady Zakładowej było tak­że zorganizowanie w 1956 roku własne­go uczelnianego przedszkola.

Do roku 1968 działalność ZNP koncen­trowała się przede wszystkim na spra­wach socjalnych i bytowych. Od 1968 ro­ku daje się zauważyć zdecydowany wzrost aktywności w obronie praw pra­cowniczych. Występowano z postulata­mi dotyczącymi wszystkich nauczycieli akademickich, a także w sprawach indy­widualnych, zarówno do władz Uczelni, jak i do wyższych instancji związkowych i władz państwowych. Wystąpienia te dotyczyły: reformy systemu płacowego, uregulowania sprawy dodatków za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia, dodatków za wysługę lat, prawa do za­chowania zniżki PKP po przejściu na emeryturę, usprawnienia rozdziału i zwię­kszenia liczby przydzielanych centralnie skierowań na wczasy i do sanatoriów. Związek zatrudniał radcę prawnego, któ­ry udzielał pomocy prawnej pracowni­kom (nie tylko w sprawach związanych ze stosunkiem pracy).

Dzięki aktywnemu udziałowi członków Rady Zakładowej w komisjach różnych szczebli, ZNP miał wpływ na uregulowa­nia zawarte w Karcie Nauczyciela, która ówcześnie wprowadzała wiele bardzo korzystnych, także dla nauczycieli aka­demickich, postanowień.

Lata 1976-1980 to okres szczególny w historii organizacji ZNP. Znaczna część tego okresu przypada na lata, w których organizacja związkowa zajmowała domi­nującą pozycję w działalności socjalnej, a jednocześnie miała niewiele do powie­dzenia w sprawach tak ważnych, jak pra­wa pracowników, układy zbiorowe, demo­kratyzacja życia publicznego. Systematy­cznie następowało jednak poszerzenie zainteresowania organizacji sprawami ogólnouczelnianymi i praw pracowni­czych. W miarę pogarszania się sytuacji materialnej pracowników, żądano zmian głównie ekonomicznych, zwiększenia demokracji itp. W wystąpieniach delega­tów na sprawozdawczo-wyborczej kon­ferencji ZNP na Uczelni w marcu 1980 roku te sprawy i problemy dominowały.

Okres ten zakończył się w sierpniu 1980 roku ogólnopolskimi strajkami i po­wstaniem „Solidarności”.

 

Odnowa i kontynuacja 75-letnich tradycji ZNP (1980-1982).

We wrześniu 1980 roku liczni pracow­nicy Uczelni zaczęli wypisywać się z ZNP. Pod koniec 1980 roku liczba członków ZNP, łącznie z emerytowany­mi pracownikami, spadła do 1350.

Część działaczy ZNP uznało jednak, że zmiany demokratyczne są możliwe do osiągnięcia poprzez zreformowanie ZNP i odwołanie się do jej 75-letnich chlubnych i postępowych tradycji.

Aby ułatwić proces demokratycznych przemian w uczelnianej organizacji związkowej ZNP, niektórzy członkowie Prezydium Rady Zakładowej, w tym tak­że prezes Rady Zakładowej, złożyli swo­je mandaty.

Rada Zakładowa uznała za koniecz­ne, w związku z radykalnymi zmianami wewnątrzorganizacyjnymi, zwołanie nad­zwyczajnej sprawozdawczo-wyborczej Konferencji Delegatów, poprzedzonej wy­borem nowych delegatów we wszystkich ogniwach związkowych. Na konferencji, która odbyła się w dwóch terminach – 16 stycznia i 20 lutego 1981 roku, po raz pier­wszy wybierano w wyborach bezpośred­nich prezesa Rady Zakładowej. Został nim Edward Achtelik, członek Związku, który dotychczas nie pełnił żadnych funkcji we władzach i instancjach związkowych.

Konferencja Delegatów uznała za mo­ralny obowiązek wszystkich członków ZNP uczestniczenie w procesie odnowy i demokratyzacji życia społeczno-polity­cznego w naszym państwie, w usuwa­niu niedomagań i błędów w działalności uczelnianej organizacji związkowej ZNP i uczynieniu jej samorządną i niezależną od administracji państwowej i organiza­cji politycznych.

Uczestnicy konferencji uznali za głów­ne zadanie Rady Zakładowej należyte reprezentowanie interesów prawnych, ekonomicznych i socjalnych pracowni­ków Uczelni (w szczególności członków ZNP), a także dążenie do poprawy sytu­acji materialnej nauczycieli akademickich i pozostałych pracowników szkolnictwa wyższego. Żądano przyspieszenia prac nad nowymi ustawami o związkach za­wodowych i cenzurze oraz swobodnego dostępu do środków masowego prze­kazu.

W 1980 roku nastąpiły także zmiany we władzach krajowych ZNP. Utworzono Związek Nauczycielstwa Polskiego Pra­cowników Szkół Wyższych i Instytucji Naukowych, który w 1981 r. przyjął na­zwę Związek Nauczycielstwa Polskiego – Nauka. ZNP był w 1981 r. odrębną ogólnokrajową centralą związkową, nieuczestniczącą w działalności centrali związków branżowych.

W styczniu 1981 roku Rada Zakładowa wyraziła zgodę na przekształcenie doty­chczasowych agend ZNP: Kasy Zapo­mogowo-Pożyczkowej i Funduszu Po­mocy Koleżeńskiej, w samorządne orga­nizacje pracownicze, aby ich członkami mogli być pracownicy Uczelni, niezależ­nie od przynależności związkowej.

Związek uczestniczył we wdrażaniu nowych taryfikatorów płacowych dla wszystkich grup pracowników oraz po­stulował niezbędne zmiany w nowej usta­wie o szkolnictwie wyższym, która dla pracowników Uczelni ustalała uprawnie­nia zawarte dotychczas w. Karcie Na­uczyciela.

Prezydium Rady Zakładowej dążyło także do wypracowania nowych zasad współdziałania z kierownictwem, opar­tych na niezależności ZNP od admini­stracji Uczelni, sformułowanych w nowym porozumieniu o współdziałaniu. Dążenia te kontynuowano po wyborach nowego kierownictwa Uczelni we wrześniu 1981 roku. Do końca 1981 roku nie doszło jed­nak do podpisania porozumienia z no­wym rektorem.

Wspólnie z kierownictwem Uczelni i KZ NSZZ „Solidarność” w kwietniu 1981 roku ustalono zasady działania ko­misji socjalnych i podejmowania decyzji w sprawach dotyczących podziału fun­duszów socjalnego i mieszkaniowego oraz przyznawania świadczeń socjal­nych. Powołano Samorządne Komisje Pracownicze, do których obydwa związki zawodowe delegowały swoich członków.

W 1981 roku związki zawodowe w kra­jach socjalistycznych, z wyjątkiem Wę­gier, wyrażały zgodę na zawieranie umów o wymianie wczasowej jedynie z ZNP. ZNP zapewniało pracownikom Uczelni, niezależnie od ich przynależności związ­kowej, korzystanie z zagranicznych miejsc wczasowo-turystycznych, uzyski­wanych w ramach zagranicznej wymia­ny wczasowej, którą Rada Zakładowa kontynuowała, intensyfikując i rozsze­rzając jej zakres w nowych warunkach.

W październiku 1981 roku, mimo re­zygnacji przez nowe kierownictwo Uczelni z tradycyjnych, ogólnouczelnianych ob­chodów Dnia Nauczyciela, Rada Zakła­dowa zorganizowała uroczyste spotka­nie związkowe, na którym uhonorowano działaczy ZNP Złotymi Odznakami ZNP oraz nagrodami i dyplomami.

 

Stan wojenny i rozwiązanie związków zawodowych

Dalszą działalność uczelnianej organi­zacji związkowej ZNP przerwało ogłosze­nie 13 grudnia 1981 roku stanu wojenne­go i zadekretowane następnie rozwiąza­nie wszystkich związków zawodowych w Polsce. Majątek ZNP został zabezpie­czony przez rektora Uczelni. Pomiesz­czenia Związku zostały zaplombowane i stały się niedostępne.

Członkowie ZNP nie akceptowali faktu rozwiązania przez władze państwowe ich Związku, uważali decyzję władz za bezzasadną i postanowili kontynuować działalność na rzecz obrony interesów pracowników Uczelni w formach możli­wych do zaakceptowania przez władze stanu wojennego.

Na wniosek prezesa Rady Zakładowej ZNP, poparty przez KU PZPR, rektor za­rządzeniem z 12 stycznia 1982 roku utworzył Radę ds. Pracowniczych, jako społeczny organ doradczy rektora, mają­cy służyć zapewnieniu prawidłowego kierowania sprawami pracowniczymi i socjalnymi pracowników Uczelni. Za­wieszony ZNP był w Radzie reprezen­towany przez prezesa RZ.

Radzie ds. Pracowniczych podporząd­kowano komisje ds.: Konkursów na Sta­nowiska Kierownicze, Wynagrodzeń i Na­gród, Mieszkaniowych, Socjalnych (wraz z 8 podkomisjami) oraz komisje ds. pra­cowniczych przy jednostkach organiza­cyjnych Uczelni, które przejęły kompe­tencje i uprawnienia dotychczas działa­jących komisji osobowych.

Rada i jej komisje wypowiadały się we wszystkich sprawach pracowniczych na­leżących do uprawnień zawieszonych związków zawodowych oraz – w imieniu rektora – podejmowały decyzje w spra­wach dotyczących funduszu socjalnego i mieszkaniowego, a także przyznawa­nia pracownikom świadczeń z tych fun­duszy. Komisja ds. Socjalnych Rady uczestniczyła w rozdziale wśród naj­biedniejszych pracowników pomocy za­granicznej, docierającej na Uczelnię. Za jedno z ważniejszych osiągnięć Rady można uznać kontynuację – w okresie stanu wojennego – zagranicznej wymia­ny wczasowej dla pracowników Uczelni oraz zapewnienie pracownikom możliwo­ści uzyskiwania zezwoleń władz pasz­portowych na turystyczne wyjazdy za­graniczne.

W Radzie i w komisjach Rady działało społecznie łącznie ok. 280 pracowników Uczelni, w tym 60% to członkowie ZNP.

Rada Pracownicza wraz z komisjami działała do czasu ponownego zorganizo­wania się ZNP na Uczelni.

 

Uczelniana organizacja ZNP w latach 1983-1995

Po zawieszeniu stanu wojennego i wej­ściu w życie pod koniec 1982 roku nowej ustawy o związkach zawodowych, grupa pracowników, rekrutująca się głównie z członków ZNP, przystąpiła do ponow­nego utworzenia organizacji związkowej ZNP w Uczelni. Powołano Komitet Zało­życielski w składzie: Edward Achtelik, Janusz Barczyński, Waldemar Buko­wski, Tadeusz Chrzan, Stanisław Gła­dysz, Ireneusz Maj, Małgorzata Michalewska, Józef Smulkowski, Walter Wojcie­chowski, Zygmunt Wręczycki, Józef Zieliński. Przewodniczącym Komitetu Założycielskiego został S. Gładysz.

Związek Nauczycielstwa Polskiego w Politechnice Wrocławskiej, jako samo­dzielny związek zawodowy o odrębnej osobowości prawnej, został zarejestro­wany przez Sąd Wojewódzki 28 stycznia 1983 r. Kolejnymi prezesami samodziel­nego ZNP w Politechnice Wrocławskiej byli: Edward Achtelik (1983-1989), Bo­rys Storch (1989-1991), a od 1991 roku Małgorzata Michalewska.

W czerwcu 1983 roku ZNP w PWr. wraz z 67 innymi związkami z wyższych uczelni i instytucji naukowych w Polsce utworzyły Federację ZNP Szkół Wyższych i Nauki, która weszła w 1985 roku w skład Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych. Federacja wy­stąpiła z OPZZ w 1989 roku, a w czerw­cu 1994 roku ponownie do niej przystą­piła.

Liczba członków zmieniała się od 414 w 1983 r. do 814 w 1994 r. Najwięcej, bo 1258 osób, należało do ZNP w 1988 roku. Znaczna zmiana liczby członków w 1989 roku była spowodowana likwida­cją Zakładu „Hydromech” w Kowarach (350 osób) oraz części Zakładu Badawczo-Wdrożeniowego w Jeleniej Górze. ZNP w Politechnice Wrocławskiej zrze­sza obecnie przeszło 13% pracowników Uczelni. Najstarszym jej członkiem jest 99-letni prof. Adam Cybulski.

Strukturę organizacyjną ZNP w Polite­chnice Wrocławskiej tworzą statutowe organy ZNP: Rada Zakładowa, Komisja Rewizyjna oraz Sąd Koleżeński, a także 41 organizacji oddziałowych i Sekcja Emerytów i Rencistów, zrzeszająca 207 członków ZNP. Działalność statutową Związek realizuje także w komisjach problemowych Rady Zakładowej.

Rok 1985 był rokiem jubileuszowym dla Związku Nauczycielstwa Polskiego, obchodzącego 80-lecie działalności. Ju­bileusz ten zbiegł się z rocznicą 40-lecia Politechniki Wrocławskiej oraz 40-leciem działalności ZNP w Uczelni. ZNP w Poli­technice Wrocławskiej wybił z tej okazji medal pamiątkowy, który otrzymało 97 osób i instytucji. Zorganizowano uroczystą akademię środowiskową, w której wzięły udział: władze wojewódzkie i miejskie na czele z wojewodą, rektorzy i przedsta­wiciele organizacji związkowych z wroc­ławskich uczelni, a także delegacje związków zawodowych z innych uczelni w Polsce oraz delegacje współpracują­cych z ZNP zagranicznych związków za­wodowych.

W latach 1983-1994 zmienił się usta­wowy zakres uprawnień związków za­wodowych w szkołach wyższych, wyni­kający z kolejnych ustaw o szkolnictwie wyższym. Przedstawiciele ZNP przestali być pełnoprawnymi członkami organów kolegialnych Uczelni; obecnie uczestniczą oni w posiedzeniach Senatu, Komisji Se­nackich, Rad Wydziałów i Rad Instytutów jedynie z prawem głosu doradczego.

Działalność ZNP koncentruje się głów­nie na obronie praw i interesów pracow­niczych, sprawach płacowych, bhp i so­cjalnych. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym, ZNP wspólnie z innymi związ­kami uzgadnia z kierownictwem Uczelni sprawy grupowych zwolnień pracowni­ków, zasady wynagradzania i przyzna­wania awansów, regulaminy premiowa­nia i nagród oraz zasady gospodarowa­nia i przyznawania indywidualnych świadczeń ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Działalność ZNP zmierza do jak naj­większego złagodzenia skutków utraty pracy przez pracowników, zwalnianych z przyczyn organizacyjnych i ekonomi­cznych. Ze szczególną troską ZNP w Politechnice Wrocławskiej zajmuje się sprawami nauczycieli akademickich. Występowano przeciw stosowaniu praktyki wielokrotnego zawierania umów o pracę na czas określony z nauczycie­lami akademickimi płatnymi ze zleceń oraz wypowiadaniu stosunku pracy na­uczycielom z przyczyn ekonomicznych. Wielokrotnie postulowano, aby wszyscy nauczyciele byli mianowani na czas nie­określony. Proponowano także, aby zasa­dy dokonywania ocen nauczycieli akade­mickich zapewniały obiektywność i uwz­ględniały warunki pracy nauczycieli. Protestowano przeciwko podwyższaniu pensum nauczycieli przez organy usta­wodawcze i Senat Uczelni. Przy każdo­razowej waloryzacji wynagrodzeń pracowników szkolnictwa wyższego ZNP dąży do zapewnienia większego wzrostu wynagrodzeń nauczycieli akademickich. ZNP wielokrotnie zwracał się z pismami protestacyjnymi do prezydenta, sejmu, senatu, premiera oraz do ministerstwa, wskazując na pogarszającą się sytuację materialną pracowników szkolnictwa wyższego.

Działalność ZNP w zakresie ochrony, bezpieczeństwa i higieny pracy polega na sprawowaniu społecznego nadzoru i kontroli warunków pracy oraz na dzia­łaniach mających na celu poprawę ist­niejących warunków oraz wyeliminowa­nie zagrożeń dla zdrowia i życia pracow­ników. Z inicjatywy ZNP w styczniu 1984 roku zorganizowano wybory społecz­nych inspektorów pracy: zakładowego, 50 oddziałowych oraz 2 grupowych. W 1987 roku przeprowadzono w Uczelni społeczny przegląd warunków pracy. Realizacja wielu wniosków i zaleceń z tego przeglądu przyczyniła się do po­prawy bezpieczeństwa i higieny pracy. Wybory społecznej inspekcji pracy na kolejne kadencje odbyły się także w la­tach 1989 i 1994, a kolejne przeglądy warunków pracy w 1993 roku i 1995 r.

ZNP w Politechnice Wrocławskiej dys­ponuje głównie środkami pochodzącymi ze składek członkowskich (aktualnie miesięcznie 0,8% wynagrodzenia za­sadniczego i 0,3% renty lub emerytury) oraz z działalności statutowej. Środki fi­nansowe pochodzące ze składek są pra­wie w całości przeznaczane na pomoc socjalną dla członków ZNP i ich rodzin oraz na dofinansowanie do związkowych wczasów i wyjazdów turystycznych.

ZNP udziela swoim członkom pomocy socjalnej w postaci zasiłków statuto­wych, zasiłków losowych, pomocy rze­czowej dla dzieci. W 1993 roku utworzo­no dla członków ZNP Fundusz Pomocy Doraźnej, z którego udziela się krótko­terminowych, nieoprocentowanych po­życzek, tzw. chwilówek.

Ważnym zadaniem w działalności ZNP jest zapewnienie pracownikom Uczelni, emerytom i rencistom oraz członkom ich rodzin możliwości korzystania z różno­rodnych świadczeń socjalnych oraz roz­wijanie nowych form pomocy socjalnej. Na początku 1983 r. realizowane to było przez komisje powołane przez ZNP. W ich skład wchodzili przeważnie człon­kowie komisji działających w stanie wo­jennym, (jeżeli wyrazili na to zgodę) bez względu na przynależność do Związku. Decyzją rektora z kwietnia 1983 r. zo­stały powołane Rektorsko-Związkowe Komisje Socjalne. Status tych Komisji określiło porozumienie zawarte między rektorem i ZNP w lutym 1985 roku. W skład Komisji wchodziło 50% człon­ków delegowanych przez ZNP oraz 50% wybieralnych reprezentantów ogółu pra­cowników. Po ponownym zarejestrowaniu NSZZ „Solidarność” w 1989 roku, składy komisji były powoływane przez rektora i obydwa związki zawodowe. Rektorsko-Związkowe Komisje Socjalne działały do czasu powołania Przedstawicielstwa Pracowniczego Politechniki Wrocław­skiej w październiku 1991 roku, któremu rektor przekazał swoje uprawnienia w za­kresie dysponowania funduszem socjal­nym i mieszkaniowym. ZNP zachowało ustawowe uprawnienia, ponieważ regu­laminy rozdziału świadczeń oraz plany podziału funduszu socjalnego i mieszka­niowego są uzgadniane ze związkami zawodowymi, a indywidualne świadcze­nia – przyznawane przez zespoły Przed­stawicielstwa Pracowniczego – są akceptowane przez związki zawodowe.

ZNP kontynuował współpracę zagra­niczną z zarządami związkowymi uczel­ni i instytucji w Dreźnie, Zittau, Magde­burgu, Weimarze, Berlinie, we Freibergu, w Pradze, Budapeszcie, Gyór, Pecs, Kijowie, Leningradzie i w Tallinie.

Celem współpracy z zagranicą były: wymiana doświadczeń organizacyjnych, wymiana kolonijna dzieci i młodzieży, wy­miana miejsc wczasowych dla pracowni­ków Uczelni i członków ich rodzin oraz dla członków ZNP. W latach 1983-1986 z wyjazdów zagranicznych korzystało rocznie około 500 pracowników i 70 dzieci, a w 1989 roku około 750 pracow­ników i 123 dzieci. W kolejnych latach liczba miejsc zagranicznych zmniejszała się ze względu na zmiany społeczno-po­lityczne w krajach, z którymi współ­pracowaliśmy. W 1991 roku wymienili­śmy jedynie 94 miejsca wczasowo-tury­styczne. Od 1992 roku ZNP korzysta z zagranicznych miejsc wczasowych i noclegowych w Budapeszcie, Balatonfured, Balatonalmadi, Pradze, Pecu pod Śnieżką, Jachymowie.

 

Opracowanie: Małgorzata Michalewska, Edward Achtelik